به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، نشست علمی «بررسی نگرش، گرایش و روش، تفسیر پرتوی در قرآن» امروز ظهر به همت پژوهشگاه حوزه ودانشگاه و با حضور دکتر توکل استاد دانشگاه های آمریکا و حجت الاسلام والمسلمین بستان، حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر بابایی و محققان و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی در این مرکز علمی برگزار شد.
در ابتدای این دکتر رحمت توکل، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه نیوجرسی آمریکا با ذکر این مطلب که تفسیر پرتوی از قرآن سؤال جامعه‌شناسی پرسیدم و معتقدم بهترین تفسیری که توانسته پاسخ سؤالات مرا بدهد این تفسیر است گفت: بنده این کتاب را هفت مرتبه خواندم و چیزی مرتبط با جامعه‌شناسی از آن نفهمیدم تا اینکه ناگهان جرقه‌ای در ذهنم پیش آمد و آرام آرام چارچوب فکری آن را برای من ایجاد کرد و به‌تدریج با همفکری استادانی که داشتم توسعه یافت و امروز منجر به چندین اثر شده است.
وی افزود: دو هزار صفحه این تفسیر را ۳۸ بار خواندم و نت‌برداری کردم و در نهایت به زبان انگلیسی آن را ترجمه کردم و معتقدم در جهان اسلام متفکری به این قوت و قدرت علمی نیست؛ در تفسیر قرآن، کسانی مانند سیداحمدخان و سیدقطب و ... به قوت تفسیر مؤلف پرتوی از قرآن نیستند البته به شرط اینکه با رویکرد جامعه‌شناسی که بنده به آن نظر دارم آن را مطالعه کنیم.
توکل با اشاره به پیچیدگی این متن بیان کرد: قرآن کریم کتابی مانند تورات نیست که بحثی را شروع کند و پایان ببرد؛ زیرا در قرآن بار‌ها می‌بینیم در یک سوره، راجع به موضوعات مختلف صحبت کرده و مطالب، لایه به لایه است؛ لذا باید سؤال بپرسیم و با دقت مفهوم آن را مطالعه کنیم تا تصویر درستی از یک سوره به دست بیاید و تفسیر پرتوی از قرآن نیز متخذ از خود قرآن به این روش رو آورده است.
وی با ذکر این مطلب که ایشان مفسری به مانند علامه طباطبایی نیست و انتظار این گونه‌ای هم از آن نداریم اظهارکرد: ایشان به گونه‌ای تفسیر کرده که سؤالی در ذهنش ایجاد شده و برای یافتن پاسخ، سراغ قرآن رفته و نه اینکه ماهیتا دنبال تفسیر بوده و یا ایشان مفسری همانند مفسران دیگر باشد.
آیت الله طالقانی مسیری جدا از امام نرفت
وی اظهارکرد: مرحوم طالقانی زندگی پرفراز و نشیبی داشت، به ظاهر به نظر می‌رسد ایشان با انقلاب و امام زاویه داشتند، در حالی که مقام ایشان در ذهن امام والا بود و تعاریف و تمجید‌های زیادی از سوی امام نسبت به ایشان شد و ایشان مسیر متفاوتی از امام را نرفتند؛برای فهم فرهنگ و فکر آیت الله طالقانی نه باید دشمن او و نه علاقه‌مند به او باشیم و باید از بیرون او را مطالعه کنیم تا به قضاوتی منصفانه برسیم.
توکل با بیان اینکه داستان حوزه و دانشگاه دو جهان‌بینی است و راهی جز نزدیک شدن این دو جهان‌بینی به یکدیگر نیست اظهار کرد: نه حوزه و نه دانشگاه نمی‌تواند بگوید هر چه هست و در گذشته بوده، من می‌دانم؛ فهم بشر امروز به جایی رسیده که هیچ کدام از این دو، فهم مطلق ندارند لذا راهی جز فهم دو دیدگاه این دو نهاد نسبت به یکدیگر نیست و باید گفت‌وگو و دیاگ میان این دو ایجاد شود و گفت‌وگو نیز جز با شناخت جهان‌بینی میسر نمی‌شود.
وی افزود: باید گفت‌وگوی منطقی میان حوزه و دانشگاه بدون این که منجر به خدشه وارد کردن یکی بر دیگری باشد صورت بگیرد؛ آیت‌الله طالقانی در اینکه بتواند سنتزی از این دو جهان‌بینی را ایجاد کند موفق بوده هر چند موفقیت ناقصی باشد، از این رو نیاز است که گروهی بنشینند و سخنان ایشان را به دقت و از زوایای رشته‌های مختلف مطالعه کنند.
توکل با اشاره به ۱۴ محور فکری در تفسیر پرتوی از قرآن با بیان این که معاد، انسان، تکامل، خدا و ... از جمله این موارد است که بنده هر کدام را به صورت مستقل در قالب کتاب منتشر کرده‌ام، تصریح کرد: در قرن ۱۴ در مسیحیت، تحول مارتین لوتریسم ایجاد شد و از قرن ۱۶ تا اواخر قرن ۱۸ مباحث پیرامون این موضوع ادامه یافت تا اینکه هگل همه این داستان‌ها را خلاصه کرد و بعد از وفات وی پیروانش به دو دسته تقسیم شدند که یک طیف از رویکرد‌های فکری ایشان به جامعه‌شناسی منجر شد؛ هگل مدرس حوزه مسیحیت بود و وقتی مباحث لوتر به او رسید سنتزی از این دو تفکر را ایجاد کرد.
استاد یکی از دانشگاه‌های آمریکا با بیان اینکه وحدت حوزه و دانشگاه، گرفتن مدرک یک حوزوی از دانشگاه و بالعکس نیست بلکه دو طرف باید جهان‌بینی هم را بشناسند بیان کرد: بعد از اینکه اتفاقات جدیدی در غرب رخ داد، در میان مسلمین نیز رویکرد تفسیر اجتماعی قرآن رواج یافت که نمونه افراطی آن سیداحمدخان و نمونه واقعی‌تر آن، همین تفسیر است.
وی با اشاره به خدمات آیت‌الله العظمی بروجردی و تحولی که در حوزه ایجاد کرد افزود: یکی از کار‌های مهم آیت‌الله بروجردی این بود که طلاب را به دانستن زبان انگلیسی تهییج کرد تا بفهمند در غرب چه می‌گذرد و شاگردانی مانند شهید مطهری را پرورش داد که او هم شاگردی مانند مدرسی دارد که وی کتاب‌شناسی شیعه را تا قرن سوم برای اولین بار تحقیق کرد و دکتری خود را در آکسفورد گرفته است و امروز هم ما نیاز داریم تا با روش‌های مطالعاتی در غرب بیشتر آشنا شویم.
توکل اظهار کرد: حوزه و دانشگاه بعد از انقلاب به صورتی در آمد که تصور نمی‌کنم گفت‌وگوی این دو نهاد به سمتی رفته باشد که جهان‌بینی هم را بفهمند؛ البته این فرایند زمان‌بر است، زیرا در غرب هم، پروسه همکاری نهاد دین و علم ۶۰۰ سال طول کشید، اما به هر حال به نظر بنده تفسیر پرتوی از قرآن نقطه عطفی در این کار است.
توکل ادامه داد: جهان‌بینی دارای ۵ مولفه هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، غایت‌شناسی و ... است و زمانی می‌توانیم آن را درک کنیم که با اخلاق در این فرایند حرکت کنیم و حرکت ما طوری باشد که انسان به مقام خلیفةاللهی که خدا خواسته برسد.
استاد یکی از دانشگاه‌های آمریکا افزود: خدا و انسان دو مفهوم محوری در قرآن است و آیت الله طالقانی از مفهوم خدا که صد‌ها اسم دارد یکی را برگزیده است؛ لذا اگر کسی با فکر باز سراغ آن نرود و به تعریفی از مفاهیم که در منظومه فکری طالقانی است نپردازد ممکن است فکر کنیم که کفر می‌گوید.
توکل با اشاره به صفحه ۱۸۰ تا ۱۸۲ تفسیر پرتوی از قرآن بیان کرد: او می‌گوید در جامعه‌ای که کرامت انسانی حفظ نشود نفس متعالیه انسان سرکوب می‌شود و در چنین شرایطی انسان مصلح را هم سرکوب می‌کنند.
این استاد و محقق دانشگاه‌های آمریکا بااشاره به اهمیت تولید علم بیان کرد: برای تولید علم اسلامی میان حوزه و دانشگاه، مطالعه تفسیر طالقانی و پژوهش در آن واجب عینی و نه کفائی است.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین بستان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در سؤالی خطاب به توکل گفت: از دید شما،کدام ویژگی و کاربست در نظریات آیت الله طالقانی وجود دارد که در اندیشه دیگر مفسران نیست و کارآمد برای رفع نیاز‌های امروز است که توکل نیز در پاسخ گفت: مرحوم طالقانی فهم تفسیر تکوینی و تشریعی خدا را مطرح و مراد از کتاب را صرفا قرآن نمی‌داند بلکه نشانه‌های تکوینی و تشریعی را مطرح کرده است.
همچنین حجت‌الاسلام محمدی از محققان حاضر با ذکر این مطلب که پیش فرض شما جدایی علم و دین است که در غرب رخ داده، اظهار کرد: با این پیش فرض به سراغ تحلیل جامعه‌شناختی تفسیر پرتوی از قرآن رفته‌اید در حالی که در طول قرون متعدد و در نزد اندیشمندان اسلامی مانند ابن سینا، فارابی و ... تضادی میان علم و دین وجود نداشته و امروز هم می‌توان این پیش فرض را زیر سؤال برد.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طیب حسینی، دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه که دبیری این جلسه را به عهده داشت، گفت: موضوع رساله از این سؤال ساده انتخاب شده که چه شد روحانیت در ایران به این سرعت وارد حکومت شدند و با راهنمایی سیدحسین مدرسی از شاگردان شهید مطهری به این تفسیر منتقل و در سال ۱۳۶۹ به مدت یکسال در ایران مطالعه و تحقیق بیشتری در مورد این تفسیر انجام می‌دهند و با ویراستار این تفسیر مراوده داشته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر بابایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه نیز در نقد ارائه‌دهنده گفت: این که ادعا شود تفسیر آیت الله طالقانی بهترین تفسیر اجتماعی و نشانه نبوغ نویسنده آن است و می‌تواند با رویکرد اجتماعی، بسیاری از مشکلات اجتماعی کنونی را حل کند کافی نیست و باید این ادعا ثابت شود.
وی در پایان باین کرد: برای تفسیر قرآن ابتدا باید این کتاب و آفریننده آن را به درستی بشناسیم و به اهداف و غایت نزول قرآن در حد وسع ضعیف خود پی ببریم تا بتوانیم قضاوت درستی داشته باشیم.
